تفسير خسروى (کتاب)

معرفى مفسر

عليرضا ميرزا خسروانى متولد 1310 ق / 1270 ش و متوفاى 1386 ق / 1345 ش از شاهزادگان قاجار و نويسندگان مذهبى قرن چهاردهم هجرى بوده است.

انگيزه تأليف

مؤلف در انگيزه تأليف تفسير در مقدمه مى‌نويسد: عشق به تلاوت قرآن و انس به قرائت آن سبب شد تا در مقام فهم و ادراك مبانى كتاب و معانى قرآن به تفاسير فريقين مراجعه كنم و براى فهم نسبى آيات در آنها دقت نمايم، بر آن شدم تا نتيجه تحقيقات را به فارسى ساده و قابل فهم براى مردم هم عصر خود بنويسم، از 1318 تا 1339 ش، ظرف 22 سال با وجود گرفتارى به خدمات دولتى، اين تفسير را در 8 مجلد تنظيم كردم.

معرفى تفسير

تفسير خسروى، تفسيرى است ساده و روان به زبان فارسى و در 8 مجلد كه براى عموم مردم نوشته شده و خالى از بحثهاى كسل كننده و زايد است. به همين دليل به نقل قولها و وجوه تفسيرى كه توده مردم به آنها رغبتى ندارند نيامده است، در مقابل به پيام قرآن و تبيين كلمات وحى متناسب با خواننده فارسى كاملا عنايت شده است.

مقدمه تفسير

مفسر در ابتداى مقدمه اذعان مى‌دارد كه تفسير مجمع البيان در بين تفاسير موقعيت ويژه‌اى دارد به همين جهت مقدمه آن را ترجمه و مبناى مقدمه خود قرار داده است، بنابر اين مطالب مطرح شده در مقدمه عبارتند از:

1- فضيلت طلب دانش و علم قرآن( با استفاده از روايات)

2- شماره آيات قرآن و فايده شناختن آن( شماره منقول از اهل مدينه، مكيان، كوفيان، بصريان، شاميان و منشاء آنها)

3- ذكر اسامى قرّاء مشهور و راويان آنها( و بررسى حديث نزل القرآن على سبعة احرف).

4- معناى تفسير و تأويل و شقوق آنها.

5- ذكر اسماء قرآن و معانى آنها و تقسيم بندى سور به طوال، مثانى و متون.

اشاره به اعجاز قرآن، تحريف قرآن، جمع‌آورى و تأليف قرآن، ناسخ و منسوخ، و ذكر رواياتى در فضل قرآن و اهل آن و پرداختن به تلاوت و صوت قرآن. ايشان علاوه بر موضوعات مقدمه مجمع البيان مطالبى نيز اضافه نموده كه عبارتند از: 1- تأويل 2- مجمل و متشابه 3- محكم و مبين 4- نص و مجمل 5- ناسخ و منسوخ 6- فرق بين سوره‌هاى مكى و مدنى.

روش تفسير

روش مفسر چنين است كه ابتداى سوره‌ها اطلاعات كلى درباره آنها ارائه مى‌دهد، مانند نام، مكى، مدنى بودن و تعداد آيات. پس از آن، گروهى از آيات را برگزيده، ذيل عنوان تفسير الفاظ به بحثهاى لغوى، صرفى و نحوى و اقوال در آنها مى‌پردازد. آنگاه ذيل عنوان تفسير معانى در تحليل و تبيين معانى آيات به طور فشرده، بحث مى‌كند. و در قالب« بيان» به جهات گوناگون آنها پرداخته و در مسائل فقهى پس از مختصر بيانى به كتب فقهى ارجاع مى‌دهد. سعى نموده به برخى اسرار احكام نيز اشاره‌اى داشته باشد مانند ج 1 ص 288. در استخراج معانى و تقريب مبانى از روايات خاصه و عامه به ويژه روايات اهل بيت« عليهم السلام» استفاده مى‌نمايد و در تقويت معناى آيه به اقوال قدماى از مفسرين مانند ابن عباس، مجاهد، سدى، استشهاد مى‌كند. در مقاطعى نيز به شأن نزول آيات مى‌پردازد و براى تبيين آيه از آن كمك مى‌گيرد. برخى موارد نيز در قالب تحقيقى عرفانى، مطالب اينچنينى نقل مى‌نمايد مانند ذيل آيه 285 بقره ج 1 صفحه 388 به نقل از تفسير روح البيان. آخر هر سوره نيز به فضائل سوره و ثواب قرائت آن( با نقل روايات) مى‌پردازد.

ايشان در مقدمه بيان مى‌دارد كه براى نوشتن اين تفسير به 10 تفسير فريقين مراجعه كرده و با بيان نكات آنها، و دقائق عبارات به شرح الفاظ و شرح آيات پرداخته است. برخى اضافات در شرح لغات و معانى را در پاورقى اضافه نموده‌اند.

نسخه شناسى: اين كتاب تاكنون يك بار چاپ شده و آنهم در سالهاى 1390 ق است. در آغاز كتابفروشى اسلاميه به چاپ آن با تصحيح محمد باقر بهبودى اقدام مى‌كند و سپس برخى مجلدات را شركت سهامى انتشار و برخى ديگر را صاحب داروخانه بديعى( از دوستان مؤلف) چاپ و نشر مى‌دهد. مؤلف پايان سوره بقره در جلد اول تفسير، تاريخ بازنويسى( دوباره نويسى) آن را 1343 ش / 1384 ه ذكر كرده است. پاره‌اى توضيحات در آدرس آيات در پاورقى آمده است.

منابع مقاله

1- مقدمه تفسير و ساير مجلدات آن

2- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى بهاء الدين خرمشاهى ج 1 ص 69

منبع

نرم افزار جامع التفاسیر ، بخش کتابشناسی

متن کتاب تفسير خسروى

تفسير خسروى